Eksperci

"Przegląd Podatków Lokalnych i Finansów Samorządowych" nr 7 2018 r.

Służebność przesyłu ustanowiona na rzecz przedsiębiorcy energetycznego budzi liczne kontrowersje w zakresie konsekwencji podatkowych w podatku od nieruchomości, rolnym i leśnym. Zarówno ustawa o podatkach i opłatach lokalnych jak i ustawy o podatku rolnym i leśnym nie odnoszą się wprost do zasad opodatkowania ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomości. Orzecznictwo w odniesieniu do urządzeń przesyłowych - linii i słupów energetycznych odnosi się w głównej mierze do kwestii „zajęcia” gruntów pod wskazanymi urządzeniami na  działalność gospodarczą, co przesądza jednocześnie o objęciu ich podatkiem od nieruchomości. Tymczasem w związku z ustanowieniem służebności przesyłu pojawia się jeszcze jedno, niezwykle istotne zwłaszcza pod względem praktycznym, zagadnienie. Mianowicie kto w przypadku ustanowienia służebności przesyłu jest podatnikiem od gruntu zajętego na przedmiotową służebność. Odpowiedź na wskazane pytanie wymaga rozważenia czy przedsiębiorca, na rzecz którego ustanowiona jest służebność, jest posiadaczem samoistnym o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 2 u.p.o.l.lub posiadaczem zależnym, o którym stanowi art. 3 ust. 1 pkt 4 u.p.o.l.

Obok regulacji w KC ustawodawca uregulował w sposób szczególny służebność przesyłu w ustawie o lasach. Jak się podkreśla w doktrynie regulacja ta jest lex specialis i lex posterior w stosunku do zapisów z KC. Głównym celem miało być upoważnienie przedsiębiorców będących właścicielami urządzeń przesyłowych, przede wszystkim linii energetycznych, do usuwania drzew, krzewów lub gałęzi zagrażających funkcjonowaniu tych linii. Zgodnie z art. 39a ust. 1 ustawy o lasach nadleśniczy może za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych obciążyć, za wynagrodzeniem, nieruchomości pozostające w zarządzie Lasów Państwowych służebnością drogową lub służebnością przesyłu, z uwzględnieniem zasad gospodarki leśnej.[...]

W celu ustalenia czy ustanowienie służebności przesyłu wpłynie na zakres podmiotowy podatku od nieruchomości należy rozważyć czy istnieją przesłanki, aby omawiane prawo ograniczone uznać za posiadanie samoistne lub posiadanie zależne nieruchomości. Analiza treści przepisów prawa cywilnego skłania do przyjęcia, iż podmiotu na rzecz którego ustanowiona jest służebność przesyłu nie sposób uznać za posiadacza.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę, iż art. 3 ust. 1 u.p.o.l.[1] stanowi o posiadaczu nieruchomości. Mowa jest zatem w tym przypadku o posiadaniu rzeczy. Nie ma podstaw do uznania, iż ograniczone prawo na rzeczy jest posiadaniem. Ograniczone prawa, w tym służebności, to odrębna instytucja funkcjonująca w porządku prawnym obok posiadania. Pomimo niewątpliwego podobieństwa i możliwości odnalezienia wspólnych cech, nie można utożsamiać obu tych instytucji.

Potwierdzeniem odrębności instytucji posiadania i służebności jest treść art. 352 § 1 KC zgodnie z którym kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności. Służebność jest jedynym prawem, które może być przedmiotem posiadania na gruncie KC. Posiadanie służebności ze swej natury musi zatem różnić się od posiadania rzeczy. Gdyby sprowadzić posiadanie służebności tylko do posiadania zależnego nieruchomości, ta pierwsza instytucja byłaby niepotrzebna. Posiadanie służebności polega na faktycznym wykonywaniu uprawnień stanowiących treść służebności. Nie musi przy tym wiązać się z korzystaniem z trwałego i widocznego urządzenia. [...]

Wskazany powyżej przepis art. 352 § 2 KC odróżnia posiadanie służebności od posiadania rzeczy i dlatego nie jest możliwe kwalifikowanie posiadania służebności jako posiadania samoistnego ani posiadania zależnego i stosowanie do posiadania służebności art. 230 KC, a z jego mocy art. 224 § 2 i art. 225 KC. Nie uzasadnia go też obowiązek odpowiedniego stosowania do posiadania służebności przepisów o posiadaniu rzeczy, gdyż dotyczy on tylko przepisów o posiadaniu rzeczy, a nie przepisów o ochronie własności. Gdyby bowiem ustawodawca zamierzał powiązać art. 352 § 2 KC wyłącznie z tytułem IV o posiadaniu, stwierdziłby, że „przepisy niniejszego tytułu stosuje się odpowiednio do posiadania służebności”. Co prawda przepisami o posiadaniu rzeczy są w szczególności przepisy art. 336–351 KC, to jednak przepisami, które określają skutki posiadania i sytuacji prawnej posiadacza, są także art. 224 i następne KC. [...]

Wskazane wyroki reprezentują ugruntowane w orzeczeniach stanowisko, iż w przypadku korzystania z cudzej nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego w pierwszej kolejności należy zbadać jakie są ustalenia stron w zakresie uprawnień przedsiębiorcy. Należy zatem zbadać czy została ustanowiona służebność – co nie jest trudne wobec wymogu aktu notarialnego oświadczenia właściciela lub wyroku sądowego. Jeżeli w stanie faktycznym nie ma służebności – czy istnieje inny tytuł prawny do korzystania z nieruchomości i czy na jego podstawie przedsiębiorca obejmuje nieruchomość w posiadanie. [...]